Sunderland Stanisław Józef (1847–1912), adwokat, działacz społeczny, poseł do Dumy.
Ur. 8 X w Pińczowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, był wnukiem Lewiego Seliga (zob.), synem Filipa (ok. 1814–1891), właściciela fabryki naczyń kamionkowych w Iłży, następnie urzędnika zarządu Kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej oraz Rozalii z Szancerów (1820–1887) (bliższe dane o rodzicach w biogramie Lewiego Sunderlanda). Stryjecznym bratem S-a był Seweryn (zob.).
Dzieciństwo i wczesną młodość spędził S. w Iłży, Miedzianej Górze (pow. kielecki) i Boglewicach (pow. grójecki). Po ukończeniu w r. 1865 gimnazjum w Piotrkowie rozpoczął studia na Wydz. Matematyczno-Fizycznym Szkoły Głównej Warszawskiej; wkrótce przeniósł się na Wydz. Prawa i Administracji tej uczelni. Od r. 1867 pracował w warszawskich kancelariach adwokackich, m.in. Zygmunta Krysińskiego. Stopień magistra prawa i administracji otrzymał 8 III 1870 na podstawie pracy O przymusie osobistym w materii handlowej, po czym rozpoczął w Warszawie aplikację adwokacką. Wszedł do zespołu tłumaczącego książkę J. J. Delsola „Zasady Kodeksu Napoleona w związku z nauką i jurysprudencją” (red. M. Godlewski, W. 1873–4 I–III). W r. 1872 został patronem (adwokatem) przy Trybunale Cywilnym w Siedlcach, a po przeprowadzonej w lipcu 1876 reformie sądownictwa adwokatem przysięgłym przy tamtejszym Sądzie Okręgowym. Otworzył też wtedy kancelarię, którą prowadził do śmierci. W r. 1889 na krótko został właścicielem majątku Wola Burzecka (pow. łukowski). W r. 1891 przyjął chrzest w Kościele ewangelicko-reformowanym. Uczestniczył w Poznaniu w III Zjeździe Prawników i Ekonomistów Polskich, gdzie wygłosił referat O tłumaczeniu nazwisk cudzoziemskich ze stanowiska prawa cywilnego („Pamiętnik Trzeciego Zjazdu Prawników i Ekonomistów Polskich w Poznaniu w dniach 11–13 września 1893 roku”, P. 1894); postulował w nim dobrowolne tłumaczenie nazwisk żydowskich z języka niemieckiego na polski. W Siedlcach był współzałożycielem powstałego w r. 1899 Tow. Kredytowego Miejskiego i został jego prezesem. Publikował artykuły, m.in. Kilka słów o dziale I-ym wykazu hipotecznego („Gaz. Sąd. Warsz.” T. 32: 1904 nr 12–15).
Gdy w lutym 1905 rozpoczął się w Siedlcach strajk szkolny, S. został przewodniczącym popierającego postulaty uczniowskie Komitetu Rodzicielskiego. W maju t.r. uczestniczył w I Zjeździe Przedstawicieli Miejskich Tow. Kredytowych w Petersburgu. W wyborach 3 V 1906 kandydował do I Dumy, ale mandatu nie zdobył. Przystąpił do zalegalizowanej t.r. Polskiej Macierzy Szkolnej i z jej ramienia został przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Szkoły Polskiej w Siedlcach; we wrześniu Komitet doprowadził do otwarcia prywatnego gimnazjum męskiego, prowadzonego przez Tadeusza Radlińskiego, a S. wraz z m.in. Norbertem Barlickim i Ignacym Radlińskim wszedł do jego grona pedagogicznego i do r. 1909 uczył tam elementów prawa. Po pogromie Żydów w Siedlcach zorganizowanym we wrześniu 1906 przez władze rosyjskie, stanął na czele komitetu pomocy jego ofiarom. Dn. 19 II 1907 z ramienia Polskiej Partii Postępowej, tworzącej ze Stronnictwem Polityki Realnej i Stronnictwem Narodowo-Demokratycznym komitet wyborczy «Koncentracja narodowa», zdobył z gub. siedleckiej mandat poselski do II Dumy i wszedł do jej Koła Polskiego. W Dumie złożył interpelację w sprawie pogromu siedleckiego, jednak z powodu rozwiązania parlamentu 16 VI t.r. pozostała ona bez odpowiedzi. S. współtworzył w Siedlcach upowszechniające oświatę Tow. Wpisów Szkolnych, a po jego rozwiązaniu w r. 1909 był współzałożycielem powstałych na początku r. 1910 Tow. Przyjaciół Młodzieży przy tamtejszej żeńskiej szkole handlowej Jadwigi Barszczewskiej oraz Tow. Pomocy Szkolnej przy gimnazjum Radlińskiego; wszedł do zarządów obu towarzystw. Opublikował artykuł Rzut oka na jurysprudencję Senatu w kwestiach prawa hipotecznego w ostatnim pięcioleciu („Gaz. Sąd. Warsz.” T. 37: 1909 nr 1–5). Został członkiem redakcji ukazującego się od kwietnia do grudnia 1910 tygodnika „Głos Podlasia”, gdzie opublikował m.in. artykuły W kwestii żydowskiej i Hugo Kołłątaj; po wznowieniu pisma w marcu 1911 przez Zygmunta Michałowskiego, w pracach redakcji już nie uczestniczył. Zmarł 9 VII 1912 w Siedlcach, został pochowany w kwaterze protestanckiej na tamtejszym cmentarzu.
W małżeństwie z Cecylią Rosengart miał S. troje dzieci, córki: Marię Stefanię (1880–1915), zamężną Kiełczewską, właścicielkę ziemską, i Zofię Walentynę (1882–1959), zamężną Swierczewską, urzędniczkę oraz syna Jana Maurycego (zob.).
Adwokaci polscy Ojczyźnie/Polish advocates in the service of their Homeland, Wyd. S. Mikke, A. Redzik, W. 2008 s. 208–9; Brzoza C., Stepan K., Posłowie polscy w Parlamencie Rosyjskim 1906–1917. Słownik biograficzny, W. 2001 (bibliogr.); Rymkiewicz J. M., Leśmian. Encyklopedia, W. 2001; Słown. adwokatów, I (fot., bibliogr.); Suligowski, Bibliogr. prawnicza; – Borowski S., Szkoła Główna Warszawska 1862–1869. Wydział Prawa i Administracji, W. 1937 s. 314; Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, Red. S. Kieniewicz, W. 1981; Fita S., Pokolenie Szkoły Głównej, W. 1980; Głowacka-Maksymiuk U., Gubernia Siedlecka w latach rewolucji 1905–1907, W. 1985; taż, Towarzystwo Kredytowe Miejskie w Siedlcach (historia, typ kancelarii, zawartość źródłowa akt), „Prace Archiwalno-Konserwatorskie” (Siedlce) 2001 z. 12 s. 77; Jeske-Choiński T., Neofici polscy. Materiały historyczne, W. 1904 s. 282; Kopówka E., Żydzi siedleccy, Siedlce 2001; Kraushar A., Siedmiolecie Szkoły Głównej 1862–1869. Wydział Prawa i Administracji, W.–Kr. 1883 s. 263; Księga pamiątkowa Zjazdu b. wychowańców b. Szkoły Głównej w 40-tą rocznicę jej założenia, W. 1905 s. LXXIII, 45; Księga pamiątkowa Zjazdu b. wychowańców b. Szkoły Głównej w 50-tą rocznice jej założenia, W. 1914 s. 91; Łopuszański P., Bolesław Leśmian. Marzyciel nad przepaścią, W. 2006 s. 40–1; tenże, Leśmian, Wr. 2000; tenże, Zofia i Bolesław Leśmianowie, Kr. 2005; Łukawski Z., Koło Polskie w rosyjskiej Dumie Państwowej w latach 1906–1909, Wr. 1967 s. 78; Martynowski S., Pogrom w Siedlcach, Ł. 1936; Moniewski J., Fabryka fajansu w Iłży 1823–1885, Radom 1992; Redzik A., Stanisław Józef Sunderland (1847–1912) – siedlecki adwokat i działacz społeczny, „Palestra” R. 53: 2008 nr 605–606 s. 176–81 (fot.); Sunderland A., Jan Sunderland (1891–1979) – adwokat i wybitny fotografik, „Palestra” R. 53: 2008 nr 5–6 (fot.); Tokarzówna K., Fita S., Bolesław Prus 1847–1912. Kalendarz życia i twórczości, W. 1969; Winter A., Dzieje Siedlec 1448–1918, W. 1969 s. 202; tenże, Prasa siedlecka do 1918 r., „Siedlce” T. 3: 1975 s. 64; Zemlich T., Prasa siedlecka. Szkic monograficzny, w: Powiat siedlecki, Red. C. Górski, Siedlce 1935 s. 393; – Pollack K., Ze wspomnień starego dziennikarza warszawskiego, W. 1961; Sunderland J., Z moich wspomnień, W. 1990; – „Dzien. Kijowski” 1907 nr 33; „Głos Podlasia” 1910 nr 25, 29; „Kur. Pol.” 1907 nr 119; „Kur. Warsz.” 1906 nr 121; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1912: „Gaz. Sąd. Warsz.” nr 29 s. 454, „Miesiąc Ilustr.” R. 1 nr 4 s. 380 (fot.), „Świat” nr 29 s. 20, „Tyg. Ilustr.” nr 29 (fot.); – AP w Siedlcach: zespół 758 sygn. 552 (Hipoteka Łukowska, Dobra Wola Burzecka); B. Łopacińskiego w L.: Zbiory specjalne, sygn. 1879 k. 25–6 (Mater. Henryka Wiercińskiego dot. Bolesława Prusa); – Informacje wnuka, Andrzeja Sunderlanda z W. i Joanny Zielińskiej z Siedlec.
Adam Redzik